W rehabilitacji po wypadkach, udarach czy innych incydentach czaszkowo-mózgowych pojawia się zagadnienie neurologopedii. To ona wspomaga w budowaniu na nowo komunikacji i odzyskiwaniu sprawności oddechowej, fonacyjnej i tych związanych z procesami gryzienia, żucia i połykania. Każda terapia neurologopedyczna powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, a jego profil, w zależności od rodzajów uszkodzeń, bywa różny. Często są to działania unikalne, oparte na potrzebach na dany moment. Współpraca pacjent/ rodzina – neurologopeda pozwala na ułatwienie codziennego życia, dając możliwość wyrażania potrzeb, myśli i uczuć. Trzeba jednak wyjaśnić, dlaczego warto spotkać się z neurologopedą.
Czym zajmuje się neurologopedia?
Neurologopedia to wspólna przestrzeń logopedii oraz neurologii, przez co jest możliwość wsparcia konkretnych trudności językowych, poznawczych a także (a czasem przede wszystkim) mięśniowych, wynikających właśnie z uszkodzeń mózgu lub układu nerwowego. Dotyczy to zaburzeń w konsekwencji m.in. udarów, tętniaków, chorób genetycznych. Terapeuta zajmuje się diagnozowaniem stanu pacjenta na polu komunikacji i trudności w realizacji funkcji prymarnych tj. oddychanie, gryzienie, żucie, połykanie, mówienie. Do tego dopasowywane metody oraz techniki pracy wdrażane na zajęciach a potem w warunkach domowych. Neurologopeda patrzy też na sytuację emocjonalną pacjenta i jego otoczenia, ponieważ jest to bardzo ważny elementy procesu terapeutycznego.
Neurologopedia zajmuje się więc funkcjonowaniem pacjenta po uszkodzeniu układu nerwowego, ze szczególną uwagą problemów w obrębie komunikacji, rozumienia, mówienia, picia, jedzenia czy oddychania.
Kto trafia do neurologopedy?
Kiedy po uszkodzeniu w obrębie układu nerwowego pojawiają się trudności na polu oddychania, jedzenia, picia, szeroko rozumianej komunikacji, w tym rozumienia, oraz wymowy, pomóc może neurologopeda. Taki specjalista ma wiedzę z zakresu uszkodzeń układu nerwowego, ich wpływu na funkcje mięśni oraz nerwów odpowiedzialnych za funkcje oddechowe, realizacji mowy czy związane z obróbką i transportem pokarmu. A na innej płaszczyźnie, jak takie uszkodzenie wpływa na rozumienie przy przetwarzanie bodźców słuchowych, niezbędnych w procesie komunikacji.
Do neurologopedy trafiają osoby m.in. po udarze mózgu, urazach czaszkowo-mózgowych, z chorobami neurodegeneracyjnyjnymi (Alzheimer, Parkinson, PPA i inne), chorobami czy zaburzeniami neurologicznymi (SLA, SMA, MPD itp.), dyzartrią, dysfonią, dysfagią, ale też po operacjach mózgu.
Jak wygląda diagnoza neurologopedyczna?
Diagnoza neurologopedy bywa dość szczegółowa i dotyczy całości funkcjonowania pacjenta. Nie powinno więc dziwić pytanie o codzienne funkcjonowanie, sprawność ruchową czy zainteresowania. Ma ona na celu określenie rozumienia, sprawności komunikacyjnych oraz funkcji takich jak picie, jedzenie czy oddychanie. Będą tu więc obecnie: wywiad z pacjentem oraz z jego otoczeniem, ocena funkcji komunikacyjnych oraz rozumienia, sprawdzenie aktywności mięśni odpowiedzialnych za realizację mowy oraz gryzienie, żucie, połykanie a nawet oddychanie. Ważna jest też sama obserwacja pacjenta. Na tej podstawie wstępnie opracowywany jest plan terapii oraz jej cele. W związku z tym, że stan pacjenta zmienia się w trakcie rehabilitacji, proces diagnozy może pojawić się kilkukrotnie albo być rozłożony na kilka spotkań. Sama diagnoza wspomagana być może też opiniami i diagnozami innych specjalistów.
Co warto wiedzieć o terapii neurologopedycznej?
Terapia neurologopedyczna ma na celu poprawienie pracy mięśni i usprawnienia przewodzenia bodźców czuciowych. Polega też na budowaniu lub usprawnieniu zdolności komunikacyjnych (może to być związane z artykulacją, słownictwem czy rozumieniem a dalej z czytaniem i pisaniem). To również często praca z oddechem i dalej z fonacją, co daje możliwość płynniejszego wypowiadania się czy nawet regulowania napięć i emocji. Jest to więc bardzo indywidualny proces. Niezwykle ważne jest też wsparcie mięśniowe oraz przetwarzanie bodźców czuciowych, co jest przydatne nie tylko przy mówieniu, ale też przy wspomaganiu procesów gryzienia, żucia czy połykania. Cele terapii dla każdego pacjenta będą inne i są osiągane często różnymi drogami. Czas terapii również jest różny i zależny od zaangażowania pacjenta, jego otoczenia a także od miejsca i rozległości uszkodzenia a nawet od czasu, jaki minął od incydentu.
W tym procesie neurologopeda nie powinien być sam. Wspierać pacjenta mogą fizjoterapeuci,osteopaci, lekarze specjaliści, psycholodzy, psychoterapeuci, psychiatrzy,… szeroka rehabilitacja wspiera jak najlepsze funkcjonowanie pacjenta w codzienności.
Jakie mogą być metody i techniki pracy neurologopedycznej?
W związku z niezwykłą różnorodnością trudności, z jakimi pojawiają się pacjenci, wykorzystywane są różne techniki i metody pracy.
Możną się spotkać z ćwiczeniami oddechowymi oraz fonacyjnymi a także artykulacyjnymi. Pojawia się też terapia językowa związana z rozumieniem, czytaniem czy pisaniem. Wykorzystywane są różne metody komunikacji alternatywnej od systemów obrazkowych czy piktogramów po cyfrowe nowinki tj. C-Eye czy inne.
Jeśli pojawiają się trudności mięśniowe czy czuciowe, wykorzystywane są techniki manualne (w szerokim zakresie od PNF przez techniki powięziowe a nawet wykorzystują inne formy terapii manualnych), różnego rodzaju masaże czy stymulacje w ujęciach tradycyjnych, np. aplikatory wieloigłowe i bardziej nowoczesnych np. elektrostymulacja. W terapiach można spotkać też stymulatory MFS czy kinesiotaping.
Kiedy do logopedy a kiedy do neurologopedy?
Sam wybór specjalisty zależny jest od trudności pacjenta oraz jego źródła. Wyboru można dokonać samemu w oparciu o własne odczucia. Wsparciem w podjęciu decyzji może być też konsultacja z lekarzem prowadzącym.
Logopeda będzie znakomitym wsparciem w trudnościach z artykulacją (seplenienie, rotacyzm czy inne), różnicowaniem słuchowym czy opóźnionym rozwojem mowy. Pomoże też z zaburzeniach związanych z gramatyką, rozbudową słownika, nabywaniem umiejętności czytania, trudnościami w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysortografia).
Z neurologopedą warto się spotkać, kiedy trudności są związane z uszkodzeniem układu nerwowego, tj. MPD, po udarze mózgu, operacjach mózgu, chorobach układu nerwowego i neurodegeneracyjnych. Wtedy pojawić się mogą dyzartria, dysfagia, dysfonia, afazje czy inne zaburzenia. Neurologopeda da wsparcie, kiedy pacjent zmaga się z trudnościami z rozumieniem, mówieniem czy szerzej komunikacją, z jedzeniem, piciem czy połykaniem.
Terapia neurologopedyczna nie zamyka się w przestrzeni kartki i stolika. Często zaczyna się od rozmowy, wymaga czasem wysiłku fizycznego i działania dłońmi, stymulatorami czy innymi rzeczami, które w danym momencie wspomogą prawidłowe funkcjonowanie pacjenta.